Κανονικότητα ή Επούλωση;

Την Κυριακή 30 Μαΐου 2021 το ένθετο ΑΓΟΡΑ της εφημερίδας ΘΕΣΣΑΛΙΑ φιλοξένησε το άρθρο με τίτλο «Κανονικότητα ή Επούλωση;» της Γεωργιάδου Ιωάννας και του Ντόβρου Ε. Ιωάννη. Οι θεραπευτές μίλησαν για τις συμπεριφορικές και συναισθηματικές αλλαγές που προκλήθηκαν από την πολύμηνη καραντίνα και για τις προσδοκίες που μπορούμε να έχουμε στην επόμενη μέρα.

Το άνοιγμα των αγορών δεν έχει γίνει μόνο ενόψει της καλοκαιρινής και τουριστικής περιόδου. Συνέβη επίσης για να αποφευχθεί η συνέχιση της κρίσης του εμπορικού τομέα έχει σηματοδοτήσει κατά πολλούς την επιστροφή στην κανονικότητα. Η εστίαση και τα εμπορικά καταστήματα είναι και πάλι ανοικτά και εξυπηρετούν το κοινό διαζώσης, έστω και με τήρηση υγειονομικών μέτρων. Τα σχολεία επίσης ανοιχτά, η κυκλοφορία περισσότερο ελεύθερη… Άρα έχουμε επιστρέψει στην πολυσυζητημένη κανονικότητα; Ή μήπως δεν έχουμε ακόμη επουλώσει τα τραύματα της πανδημίας;

Τι έχει αφήσει πίσω της η πανδημία;

Εκτός από τις επιπτώσεις στη σωματική υγεία και φυσικά το μεγάλο αριθμό θανάτων που αναφέρονται ως αποτέλεσμα της προσβολής από covid-19, η ραγδαία και παγκόσμια αύξηση των προβλημάτων ψυχικής υγείας έχει οδηγήσει στην εδραίωση του όρου «πανδημία ψυχικών παθήσεων». Πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη στη Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών σε συνδυασμό με δεδομένα της γραμμής στήριξης «Υποστηρίζω» του Νοσοκομείου Παίδων «Παναγιώτη & Αγλαΐας Κυριακού» έφεραν στο φως ιδιαίτερα ανησυχητικά στοιχεία σχετικά με συμπτωματολογία άγχους, κατάθλιψης αλλά και εθισμού στο διαδίκτυο. Πιο συγκεκριμένα, στη διάρκεια των lockdown ο εθισμός των εφήβων στο διαδίκτυο φαίνεται πως έχει διπλασιαστεί, ενώ αναφέρεται επίσης διπλασιασμός του καταθλιπτικού συναισθήματος και στα δύο φύλα. Επιπλέον, κατά 10% αυξήθηκαν οι συμπεριφορές αυτοτραυματισμού στα κορίτσια και άνοδο παρουσίασαν οι επιθετικές συμπεριφορές στα αγόρια. Πρόκειται για κλασικές συμπεριφορές εκδήλωσης παρατεταμένου άγχους και θλίψης, που συνδέονται με συναισθήματα παραίτησης και απώλεια της ελπίδας. Διεθνή ευρήματα, όπως από έρευνα του University of Surrey μιλούν για υπερ-διπλασιασμό των επιπέδων κλινικής κατάθλιψης στους νέους.

Προσθέστε σε αυτά τα στοιχεία αφενός τα μη αναφερόμενα προβλήματα ψυχικής υγείας που εκδηλώνονται αλλά δε δηλώνονται ή δε ζητείται υποστήριξη για αυτά, αφετέρου την αύξηση της χρήσης αντικαταθλιπτικών φαρμακευτικών σκευασμάτων, όπως επίσης και τις ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις του πένθους οικογενειακού και συλλογικού, που δεν έχουν έλθει ακόμη στο φως. Ακόμη απομένει να δούμε ποια θα είναι τα αποτελέσματα σε εφήβους, παιδιά και άτομα με αναπηρία, τόσο σε συμπεριφορικό και συναισθηματικό όσο και σε ψυχοσωματικό επίπεδο, λόγω του συνεχόμενου στρες και των περιορισμών που βιώνουν μέσα στον τελευταίο χρόνο

Με βάση τα παραπάνω, δεν είναι απορίας άξιο που η άρση των αυστηρών περιοριστικών μέτρων δεν έφερε μόνο την έξοδο του αγοραστικού κοινού στα εμπορικά καταστήματα και στους χώρους εστίασης, αλλά και μια ευρύτερη «έξοδο» και χαλάρωση των μέτρων αυτοπροστασίας, ενός πολύ πιεσμένου και συναισθηματικά εξαντλημένου πληθυσμού.

Επομένως η «έξοδος» θα φέρει την επούλωση;

Η κατάσταση που έχουμε βιώσει λόγω της πανδημίας covid-19 είναι πρωτόγνωρη και δεν ομοιάζει με οτιδήποτε έχουμε ζήσει οι τωρινές γενιές. Ουσιαστικά δεν ακολουθούμε κάποια ιστορία αλλά ζούμε γεγονότα που θα αναφέρονται στην ιστορία. Καταλαβαίνετε λοιπόν ότι οποιεσδήποτε προβλέψεις είναι παρακινδυνευμένες. Από τη μία πλευρά η άρση των περιορισμών δημιουργεί ανάσες. Από την άλλη πλευρά, αυτή η αλλαγή μπορεί να μεταφέρει το λάθος μήνυμα ότι «το δύσκολο πέρασε». Δεν είναι όμως ακριβώς έτσι. Όποια κι αν δεχτούμε ότι είναι η επικινδυνότητα του ιού, το βασικό επιχείρημα για τους περιορισμούς ήταν τα λιγοστά υγειονομικά μας αποθέματα, με άλλα λόγια η κακή κατάσταση του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Και αυτό δεν έχει αλλάξει. Ναι, η «έξοδος» και το άνοιγμα του εμπορίου και της εστίασης θα προκαλέσει συναισθηματική και οικονομική ανάταση σε εμπόρους και κοινό. Αλλά η αυτοπροστασία, στο βαθμό που είχε νόημα, δεν έχει χάσει τη χρησιμότητά της. Όπως είπαμε όμως, η ιστορία γράφεται ενώ μιλάμε, και το φθινόπωρο θα δώσει την απάντηση στο ερώτημα.

Πάντως είναι γεγονός ότι με αφορμή το άνοιγμα των αγορών και την πραγματοποίηση των εμβολιασμών, μεγάλο μέρος του πληθυσμού φοβάται λιγότερο, με αποτέλεσμα το ξανά-σμίξιμο οικογενειών και αγαπημένων προσώπων. Αυτή η «κοινωνική αποστασιοποίηση» έχει σταματήσει πια να συζητιέται και πολλοί είναι αυτοί που δοκιμάζουν τη χαρά της επαφής σε ανοιχτούς ή και κλειστούς χώρους. Όμως, η ίδια η επινόηση του όρου «κοινωνική αποστασιοποίηση» ήταν που συντέλεσε στην αύξηση του άγχους και στην επιβολή μιας απόστασης ίσως περισσότερο από το εντελώς αναγκαίο. Ο όρος αυτός είχε δημιουργήσει την εντύπωση ότι αν δεν βρισκόμαστε διαζώσης, τότε είμαστε σε απόσταση. Ότι η τηλεφωνική ή διαδικτυακή ή γραπτή επικοινωνία δεν είναι και αυτή επαφή, ότι αν δεν βρισκόμαστε διαζώσης δεν είμαστε κοινωνικά όντα. Έτσι παρότι τα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνία χρησιμοποιούνταν κατά κόρον, ταυτόχρονα η αξία τους υποσκαπτόταν. Έτσι εκδηλώνεται μια πραγματική δίψα για επαφή, τώρα που η ελευθερία της μετακίνησης σιγά σιγά ξανακατακτιέται. Ας ανατρέξουμε λοιπόν στις προσωπικές και κοινωνικές πηγές της δύναμής μας. Ας μην ζητάμε την κανονικότητα, δηλαδή την επιστροφή στο παρελθόν, αλλά ας δημιουργήσουμε μια νέα καλύτερη εκδοχή της ζωής μας. Η πανδημία δεν είναι κάτι που μας συνέβη, η πανδημία είναι κάτι που μας ωρίμασε.

Ποιος είναι ο ρόλος της επιστήμης;

Παρότι ο εμβολιασμός προβάλλεται διαφημιστικά ως το βήμα προς την ελευθερία και η χρήση της μάσκας χαρακτηρίζεται από πολλούς ως καταπίεση, τελικά φαίνεται ότι ο εμβολιασμός δεν καθιστά τη μάσκα λιγότερο αναγκαία. Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για ένα ζήτημα ιατρικό και υγειονομικό που πρέπει να απαντηθεί από σχετικούς επιστήμονες. Ταυτόχρονα, εδώ εγείρονται και σοβαρά νομικά ζητήματα, που χρειάζεται να προσεγγιστούν διεπιστημονικά.

Μπορούμε όμως να πούμε ότι ένα από τα συμπεράσματα που έχουν προκύψει είναι ότι και η επιστήμη μπορεί να κάνει λάθη και ότι είναι σημαντικό οι επιστήμονες να μην υποστηρίζουμε θέσεις με απόλυτο τρόπο και να μη συμβάλλουμε στην πόλωση του κοινού.

Καλοκαίρι, αγορές, τουρισμός και η επίδραση στην ψυχολογία

Οι καλοκαιρινοί μήνες συνδέονται με χαμηλότερη εμφάνιση προβλημάτων ψυχικής υγείας, ενώ και τα ψυχοσωματικά συμπτώματα περιορίζονται το καλοκαίρι. Ο ήλιος, η παραγωγή βιταμινών από τον οργανισμό, η τακτικότερη άσκηση, οι αποδράσεις των διακοπών, όλα αυτά συμβάλλουν σε μια καλύτερη υγεία σωματική και ψυχική. Επίσης, η ευκολότερη πρόσβαση στην αγορά, μια συνήθεια που καλώς ή κακώς προκαλεί ευχαρίστηση στον υπερ-καταναλωτή της σημερινής κοινωνίας, μπορεί να συντελέσει επίσης σε μια συναισθητική εκτόνωση, σε ένα acting-out των καταπιεσμένων συναισθημάτων του εγκλεισμού. Όσο για τον τουρισμό, μια εμπειρική έρευνα έχει δείξει υψηλά ποσοστά πληρότητας στα ξενοδοχειακά καταλύματα του Πηλίου, και μάλιστα από Έλληνες. Είναι φανερό ότι το φετινό καλοκαίρι έχουμε σκοπό να εξατμίσουμε το συσσωρευμένο στρες. Αλλά ας μην το κάνουμε μόνο με αγορές ή μετακινήσεις, με βραδινές βόλτες ή μεσημεριανά γεύματα με παρέα. Άσκηση, κολύμπι, περπάτημα στο βουνό, επικοινωνία με καλούς φίλους, χρήσιμα διαβάσματα, είναι και αυτά μέθοδοι «αυτοπροστασίας» και ενίσχυσης του «αμυντικού μας συστήματος» για να αντιμετωπίσουμε το χειμώνα που με τη σειρά του θα έλθει.

Γεωργιάδου Ιωάννα

Κοινωνική Κλινική Ψυχολόγος (MSc), Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια, Ειδική Παιδαγωγός

Ντόβρος Ε. Ιωάννης

Ολιστικός Θεραπευτής, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, Ψυχοθεραπευτής (MSc), Coach

ΠΟΡΕΙΑ ΥΓΕΙΑΣ Κέντρο Ψυχοθεραπείας Ολιστικών Θεραπειών και Εκπαίδευσης